Maria Goos toneelschrijvers / playwrights
Juryrapport
Maria Goos, winnares van de Edmond Hustinxprijs 2008
De jury bestond dit jaar uit drie Nederlandse leden: Robert Alberdingk Thijm, Willem Capteyn en Kees Holierhoek, en één Vlaams lid: Toon Brouwers.
Tastend, zo omschrijft Maria Goos haar werkwijze. Steeds op zoek naar een volgende regel, naar een nieuw motief, een andere emotie. Zo rijgt ze, tastend, haar dialogen en scènes aaneen. Zonder voorop gezet plan of dwingende methode. Zoekend, woorden wegend, ontdekkend, met haar karakters meelevend, in het moment. Zodat wat zij schrijft, net zo nieuw is voor haarzelf als het later voor haar publiek zal zijn. Schrijven is bij Maria Goos ervaren.
Dit beeld van een, laten we maar zeggen op kousenvoeten rondschuifelende en in het duister tastende schrijfster, laat zich misschien moeilijk rijmen met de rake observaties die het werk van Maria Goos juist zo kenmerken. Haar vlijmscherpe dialogen, levensechte karaktertekeningen en haar uitgesproken stem, waarmee zij op dit moment één van de meest bepalende drama auteurs van het Nederlands taalgebied is, doen ons geenszins denken aan tasten. Eerder aan het plaatsen van een reeks welgemikte voltreffers.
De afgelopen jaren heeft Maria Goos een indrukwekkend oeuvre opgebouwd. Welk medium zij ook koos voor haar werk, televisie, film, theater, columns of dagboeken, steeds heeft zij volle zalen, volle prijzenkasten en volle krantenkolommen weten te veroorzaken. Het werk van Maria Goos laat niemand onberoerd.
Samen met haar co-auteurs Hugo Heinen, Pieter van de Waterbeemd, Rosan Dieho en Ruud van Megen introduceerde zij met de serie Pleidooi een nieuw televisiegenre in Nederland: intelligent kwaliteitsdrama voor een breed publiek. Het waren in het bijzonder de onorthodoxe persoonlijke belevenissen van de personages die zo in het oog sprongen en die met name de handtekening van Maria Goos droegen.
Moderne, complexe en gelaagde personages die meer zijn dan de functie die zij moeten vervullen in het drama; die een ander op zichzelf stand verhaal vertellen; die de kijker in hart, ziel en verstand weten te raken; zulke personages zijn het handelsmerk van Maria Goos.
Haar volgende serie, Oud Geld – eveneens in samenwerking met Hugo Heinen ontwikkeld en geregisseerd door Willem van de Sande Bakhuizen – was nog meer karaktergedreven dan Pleidooi en geldt ook nu nog als moeilijk te evenaren ijkpunt in het collectieve televisiegeheugen van Nederland.
De samenwerking met Willem van de Sande Bakhuizen – die ons helaas in 2005 op veel te jonge leeftijd ontvallen is – stamt nog uit hun jaren hier op de Toneelacademie in Maastricht. Deze heilige grond, waar ook zoveel andere vriendschappen en creatieve bondgenootschappen voor het leven zijn ontstaan. Ik noem onder andere Maria Goos’ ‘vaste’ acteurs Gijs Scholte van Aschat, Carine Crutzen en Pierre Bokma. En niet in de laatste plaats Peter Blok, toen geliefde en nu echtgenoot.
Na de soms veeleisende producties voor televisie maakte Maria Goos met regisseur Willem van de Sande weer de stap naar het hen vertrouwde theater. Met het tragi-komische toneelstuk Familie maakten Goos en Van de Sande Bakhuizen furore. De combinatie van inktzwarte humor, de wonderschone dialogen en de vlijmscherpe maar ook ontroerende personages raakten bij velen een snaar. Het inlevingsvermogen van Goos bleek wederom universeel. Het stuk werd verfilmd met dezelfde cast door dezelfde regisseur en was in de bioscoop minstens zo succesvol.
In het tweeluik Nu even niet en Nu even wel legde Goos de mechanismen in respectievelijk een mannen – en vrouwenvriendschap bloot. Het leverde twee kleine, maar bijzondere en ontroerende voorstellingen op over verloren idealen, persoonlijke teleurstellingen maar bovenal over overlevingskracht.
Het zijn terugkerende thema’s in het werk van Maria Goos en zeker ook in haar volgende internationale publiekshit Cloaca. Het inmiddels in zes landen uitgebrachte toneelstuk over 4 veertigers die de déconfiture van hun vriendschap beleven en de illusie van hun idealen onder ogen moeten zien, trok weer volle zalen en ook nu kon een verfilming –eveneens door Willem van de Sande Bakhuizen, niet uitblijven.
Met Willem maakte Maria Goos ook diens laatste speelfilm: Leef! Gebaseerd op haar columns in de Volkskrant over de fictieve vroedvrouw Anna Jongkind. Leef!, een ode aan het leven, was ook onbedoeld en ongewild het sluitstuk van een unieke samenwerking in het Nederlandse drama.
Cloaca werd in 2004 door regisseur Kevin Spacey uitgekozen om het gerestaureerde theater Old Vic in Londen mee te openen. Alte Freunde, Baraka, Cloaca, Oostenrijk, Spanje, Zwitserland, Engeland, Israël, Nederland... de wereld lijkt de weg naar haar werk te vinden. Of zoals Maria Goos het zelf zegt: Je hoeft helemaal niet naar het buitenland te gaan, wacht maar tot het buitenland naar jou komt.
Deze nuchtere houding typeert Maria Goos. Eerlijk en met beide benenop de grond. Maar ook steeds met een warm hart en een hoofd vol dromen. Misschien dat ze deze wonderlijke mix van gewoonheid en verbeeldingskracht dankt aan haar Brabantse wortels. Herinneringen aan haar jeugd in Breda waar zij als nakomertje opgroeide met haar moeder, die jong weduwe werd, beschreef Maria Goos treffend en eerlijk in het stuk Smoeder – waarmee ze met medemaker Marcel Musters weer een nieuw genre introduceerde: De vertelvoorstelling.
Smoeder is dood. En ook nu weer wist Maria Goos velen te raken door de universele en onlosmakelijke band tussen moeder en kind in krachtige, bonkige taal onder woorden te brengen. Velen herkenden in dit stuk de band met hun eigen moeder en de eeuwige worsteling voor begrip.
In het magistrale vierluik de familie Avenier grijpt Maria Goos ook terug op haar wortels. In het familie-epos, waar haar eigen familie model voor stond, schildert ze de kleine gebeurtenissen in het leven van gewone mensen tegen de achtergrond van de ‘grote’ geschiedenis van Nederland en de sociaal culturele omwenteling die ons land in een halve eeuw heeft doorgemaakt. In de familie Avenier ontpopt Maria Goos zich meer dan ooit als taalvernieuwer en verrijkt de lage Landen met prachtige uitspraken en briljantjes als: “wie heeft je dat nou wijsgemaakt, mal apparaat” of: “Op een kale kop kan je geen haren kammen”, en dan de Cruyffiaanse volzin: “brood is het en brood zal het zijn.”
In de loop der jaren heeft Maria Goos een eigen, steeds uitdijend publiek voor zich gewonnen. Maria Goos is meer dan een schrijfster van drama, ze vertegenwoordigt een eigen visie die ze uitdraagt in haar columns, dagboeken en publieke optredens als in Zomergasten.
Als publiek figuur is Maria Goos vooral een vurig pleitbezorgster voor betrokkenheid. Betrokkenheid met de wereld om ons heen – zoals met haar reizen voor Artsen zonder grenzen, maatschappelijke betrokkenheid in de buurt wanneer de veiligheid van ambulancemedewerkers in het geding komt of bruggen geslagen moeten worden tussen verschillende bevolkingsgroepen. Maar ook de betrokkenheid die ze heeft met de vaste acteurs waar zij zich al jaren mee omringt en op wier lijf ze haar rollen schrijft. En de betrokkenheid met haar publiek – die ze via haar website en columns bereikt.
Boven alles prijst de jury van de Edmond Hunstinxprijs 2008 Maria Goos voor de betrokkenheid die ze met haar personages heeft en door middel van haar personages tot uitdrukking brengt. Soms als wanhopige poging, hardnekkig misverstand of een tomeloos diep onbegrip. Maar ook in momenten van gedeelde hoop, vreugde, liefde of verstilling. Het oeuvre van Maria Goos laat zich lezen als een ode aan menselijk contact.
Contact. En daarmee zijn we weer terug bij het tasten. Misschien is het schrijven van Maria Goos vooral het tasten naar de ander, het reiken, vastgrijpen, vastklampen of loslaten.
Wij hopen nog jaren van haar werk te mogen genieten.
Juryleden: Robert Alberdingk Thijm, Toon Brouwers, Willem Capteyn, Kees Holierhoek (voorzitter)
Geboren 1956
Toneelacademie Maastricht docentenopleiding 1977–1982
Artistiek leider van Toneelgroep De Kompaan van 1985–1989, samen met Arie Kant
Theater
1982 ‘En toen Mamma’, schrijven en regie, Toneelgroep Theatra
1983 ‘Blessuretijd’, schrijven en regie, Toneelgroep Centrum
1983 ‘Tussen Zussen’, schrijven en regie, Toneelgroep Centrum
1984 ‘Een avond in Extase’, schrijven en regie, Toneelgroep 8 oktober
1985 ‘De Keizerin van België’, regie Mette Bouhuys, Toneelgroep Scholengroep Centrum
1986 ‘Helden’, schrijven en regie, Toneelgroep De Kompaan
1987 ‘In het uiterste geval’, regie van een stuk van Paul Binnerts
1988 ‘Alles is liefde’, geschreven voor regisseur Arie Kant, Toneelgroep De Kompaan
1988 ‘Eeuwig Jong’, geschreven voor regisseur Arie Kant, Toneelgroep de Kompaan
1997 ‘Draaikonten’, geschreven voor regisseur Aat Ceelen Orkater-Paradeproduktie
1998 ‘De Kuba Walda’s’, schrijven en regie, Orkater-Paradeproduktie
1999 ‘Krambamboelie’, geschreven voor regisseur Aat Ceelen, Orkater-Paradeproduktie
1999 ‘Familie’, geschreven voorb Het Toneel Speelt, regie Willem van de Sande Bakhuyzen
2001 ‘Nu Even Niet’, schrijven en regie, voor Theatercombinatie Nieuwe de la Mar Bellevue
2002 ‘Cloaca’, voor Het Toneel Speelt, regie Willem van de Sande Bakhuyzen
2003 ‘Nu Even Wel’, schrijven en regie voor Theatercombinatie Nieuwe de la Mar Bellevue
2004 ‘Smoeder’, schrijven en spelen voor Mugmetdegoudentand en Theatercombinatie Nieuwe de la Mar Bellevue
Televisie
1986 ‘De Keizerin van België’, televisiebewerking van het toneelstuk, NCRV
1990 Volgen van een scenariocursus Santbergen o.l.v. Jan Rutger Achterberg en Hugo Heinen
1990/1994 Een zestigtal sketches geschreven voor Klokhuis
1991 ‘Hartslag’, single play. Regie Ruud Schuitemaker, VARA
1992 ‘Veel volk, weinig mensen’, monoloog, regie Theo van Gogh, aflevering uit de serie Oog in oog, IKON
1991/1994 ‘Pleidooi’, 31 afleveringen in samenwerking met Hugo Heinen, Pieter van de Waterbeemd en andere schrijvers.Voor IDTV, AVRO/BRT Regie: Sander Francken, Maarten Treurniet, Jeroen Planting, André van Duren, Willem van de Sande Bakhuyzen, Mike van Diem
1995/1997 ‘Oud Geld’, 19 afleveringen, IDTV AVRO. Regie Willem van de Sande Bakhuyzen
1999 ‘Familie’, telefilm. NPS. Regie Willem van de Sande Bakhuyzen
1999 ‘Icarus’, single play. AVRO. Regie Ger Poppelaars
2000 ‘Ver van huis’, bioscoopfilm, regie Willem van de Sande Bakhuyzen (niet in productie genomen)
2002 ‘Leef!’ bioscoopfilm, regie Willem van de Sande Bakhuyzen, gaat in 2003 in productie
2003 ‘Cloaca’, telefilm voor de AVRO, regie Willem van de Sande Bakhyuzen
2004 ‘Lieve Mensen’, 13 delige 8 minutenserie voor de VPRO schrijven en regie
Prijzen en onderscheidingen
1993 Eervolle vermelding Nipkowschijf (Pleidooi), Gouden kalf beste televisiedrama (Pleidooi)
1994 Nominatie ADO- prijs. (Pleidooi), Zilveren Nipkowschijf (Pleidooi), Gouden Hart van Rotterdam (Pleidooi), Silver Award TV Programs & Promotion Awards New York (Pleidooi)
1998 Academy Award Nederland voor beste serie (Oud Geld), Academy Award Nederland beste acteur (Mark Rietman in Oud Geld), Academy Award Nederland beste actrice (Carine Crutzen in Oud Geld), Gouden Kalf voor beste acteur (Gijs Scholten van Aschat in Oud Geld), Gouden Kalf voor beste actrice (Saskia Temmink in Oud Geld)
1999 Academy Award Nederland voor beste serie (Oud Geld deel 2), Academy Award Nederland voor beste acteur ( Mark Rietman in Oud Geld), Academy Award Nederland voor beste actrice (Jacqueline Blom in Oud Geld), Zilveren Nipkowschijf Oud Geld
2000 Benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau
2001 Winnaar van de LIRA-scenarioprijs voor Oud Geld, Gouden kalf voor beste televisiedrama (‘Familie’ de televisiefilm)
2002 Prijs van de Nederlandse filmkritiek voor ‘Familie’ de televisiefilm, Tweede prijs van de stad Los Angeles voor ‘Familie’ als televisiefilm (The Golden Gate Award)
2003 Publieksprijs en de speciale juryprijs voor de film Cloaca, Academy award Cloaca, beste televisiefilm
2004 Gouden Ganzenveer voor gehele oeuvre